قدیمی ترین عمارت پمپ بنزین ایران
نمی دانم قیمت بنزین 1000 تومانی یا بنزین 2000 هزار تومانی چه نقشی در اقتصاد ایران دارد و تاثیر آن بر گردشگری چیست !؟ اما اگر می خواهید بدانید قدیمی ترین عمارت پمپ بنزین ایران کجاست و وضعیت آن در حال حاضر چگونه است و با معماری پمپ بنزین به سبک ایرانی آشنا شوید این مقاله را دنبال کنید.
در فهرست آثار ملی ایران پمپ بنزینی ثبت شده به نام پمپ بنزین ری . در سند ثبت شده این اثر از پمپ بنزین ری به عنوان اولین پمپ بنزین ایران نام برده شده که البته در همان سال عده ای با این نظریه مخالف بودند و می گفتند: با توجه به اینکه این پمپ بنزین به عنوان جایگاه شماره 3 ثبت شده نمی تواند اولین پمپ بنزین ایران باشد!! و دوم اینکه اولین پمپ بنزین توسط انگلیسی ها در شهر دالکی (در جاده بوشهر به شیراز) در سال 1322 ساخته شده !!!
البته آن طرف قضیه هم کارشناسان سازمان میراث فرهنگی اولین دلیلشان برای ثبت پمپ بنزین ری به عنوان اولین پمپ بنزین ایران تخریب بنای قدیمی پمپ بنزین دالکی می دانستند و هم کاشیکاری های معرق و منحصر به فرد پمپ بنزین ری
در نهایت امر پمپ بنزین ری که درست 15 سال بعد از پمپ بنزین دالکی در سال 1337 ساخته شده بود را ثبت ملی کردند. حالا این تازه اول ماجرا بود ؛ این پمپ بنزین بر روی حصار و خندق طهماسبی آن زمان ساخته شده بود و جایگاه کنونی آن کنار یک پل تازه تاسیس بود و طبق قوانین تمامی املاک کنار پل باید عقب نشینی می کردند . با احداث پل ری چون فقط یک ردیف ماشین می توانستند در جایگاه بنزین بزنند ، عملا پمپ بنزین از سال 1382 تعطیل شد و پمپ بنزین تبدیل شد به محل اسکان کارتن خوابها و معتادین. اما پمپ بنزین ثبت ملی شده بود و اعتباری جهت مرمت اون در نظر گرفته شده بود پس مرمت شروع شد اما …. در سال 1387 مالکین پمپ بنزین تصمیم گرفتند ساختمان اداری پمپ بنزین را که به علت کاشی کاری هایش ثبت ملی شده ، شبانه تخریب و ساختمان اداری را در قسمت جنوب شرقی جایگاه احداث کنند . در نهایت به همین راحتی و بدون توجه کلیه قوانین ساختمان پمپ بنزین تخریب شد….!! آره به همین راحتی … 80 سال قانون …
آدرس پمپ بنزین ری : استان تهران ، شهر تهران ، میدان قیام ، سمت راست خیابان ری ، زیر پل هوایی ری ، پلاک 515
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران : 14670 تاریخ ثبت 16/12/1384 ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و … : 51″26’16.39 N 35″40’21.14
ارتفاع از سطح دریا : 1143 متر
پیرامون نام (وجه تسمیه) : به دلیل واقع شدن در خیابان ری به این نام شهره شد.
دوران و بانی اثر : پهلوی اول
امکان بازدید : تخریب شده و امکان بازدید …!!!!
مشخصات بنا : سازه ای به نام پمپ بنزین در ایران به عنوان یک بنای تازه وارد قلمداد می شد و نحوه ساخت آن کمی مشکل . پس باید ساخت آن تلفیقی باشد از معماری نوین و هنرهای معماری دوران پهلوی اول کالبد فیزیکی پمپ بنزین‌های کنونی، چند محور ستونی است، اما پمپ بنزین ری با پلانی به شکل سه مربع و پیش آمدگی در قسمتی از مربع میانی احدث شده بود.
بنای اداری پمپ بنزین در کل آجری و نمای آن به صورت طاق‌هایی با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ فیروزه ای بوده ، طاق‌های قوس‌دار با کاشی‌کاری‌های نفیس ، قاب‌های دور هر طاق به صورت نقش گره بود که با طرح‌های اسلیمی تزیین شده که از فضای سوختگیری تفکیک شده بود. دیوارهای داخلی با اندود گچ پوشانده شده بود و …
حالا اگر اولین پمپ بنزین تهران یا ایران را ندید ، زیاد ناراحت نشوید ، چون مشابه آن وجود دارد ، اما کلی آثار در لیست میراث ملی کشورمان قرار دارد که تخریب شده و یا در حال تخریب است … کپی هم ندارد!!! خوب می خواهید کپی برابر اصل اولین پمپ بنزین تهران یا ایران را ببینید باید به خیابان 15 خرداد غربی (بوذرجمهری سابق) بروید .
آدرس پمپ بنزین شماره 4 قدیمی ترین عمارت پمپ بنزین ایران : استان تهران ، شهر تهران ، خیابان 15 خرداد غربی (بوذرجمهری سابق) ، روبروی کوچه شیخ الاسلام ، جایگاه شماره 4
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران : متاسفانه تاکنون ثبت ملی نشده است!!!
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و … : E 51″24’42.30 N 35″40’44.39
ارتفاع از سطح دریا : 1146 متر
کاشی کاری ها ، دیوارها و کلاً همه چیز همان پمپ بنزین ری است ، لذت فرو بردن نازل با نگاهی به کاشی کاری !!! راستی دیوارهای شرقی و غربی پمپ بنزین را از دست ندهید. مربوط به همان دوران است.
البته اگر خواستید اولین پمپ دستی بنزین ایران را ببینید کمی راه طولانی تر است باید به شهر تبریز بروید و بعد هم به موزه سنجش . این پمپ 100 ساله انگلیسی که از دو پیمانه شیشه ای برای نگهداری و پمپاژ بنزین تشکیل شده است، از طریق یک شلنگ متصل به مخزن پر از بنزین شده و پس از گردش بنزین در شیشه اول و انتقال آن به شیشه دوم، از طریق نازل باک خودرو را پر می کرده است. وجود سامانه خاصی این پمپ را به نمونه منحصر به فردی از دقت و کارآیی تبدیل کرده و از هدر رفتن بنزین جلوگیری به عمل می آورده است. افراد قبل از استفاده از این پمپ بنزین باید میزان بنزین مورد نظر خود را بر روی صفحه مدرج متصل به پمپ مشخص می کردند و سپس نسبت به پر کردن باک خودرو اقدام می نمودند. با این تمهید، پمپ به شکل خودکار در میزان بنزین تعیین شده قفل می شد و بنزین بیشتری از پمپ خارج نمی گردید.
تاریخچه احداث پمپ بنزین دالکی بوشهر از زبان امرالله خان صولتی:
آقایی بنام حاج محمد حسن که پسری هم داشت بنام ابوالقاسم دو تا مغازه داشت کنار منزل سابق مشهدی علی صیادی (مشرق مطب فعلی دکتر رازقی) که محل توزیع نفت بود. آن زمان منبع ذخیره نبود؛ بشکه های 200 لیتری بود که کنار هم گذاشته بودند و با یک پمپ سیار که روی چرخ بود بنام ستاپ پمپ (Setuppump) نفت را در شیشه های پنج لیتری می کردند و می فروختند. در سال 1321 شخصی بنام مهندس فخمی آمد و محاسبه کرد و برای اینکه ماشین انگلیسی ها در مسیر بوشهر ـ شیراز با مشکل کمبود سوخت مواجه نشوند در کجاها باید پمپ بنزین ساخته شود و بعد از بوشهر، دالکی را برای این کار انتخاب کرد. آن موقع برازجان و هیچ جای دیگر پمپ بنزین نبود. اولین متولی پمپ بنزین دالکی شخصی بنام اشراقی بود. بعدش سید حسین عزیزی و بعدش شخصی بنام بهاری بود که دندانهایش را کشید و دیوانه شد!! اولین کارگران و پمپ چی های پمپ بنزین حاج خداکرم یزدان پناه ، حاج علی کبگانی و شخصی بنام یدالهی از اهالی کازرون بودند. بعد از آقای بهاری که دیوانه شد؛ امور پمپ بنزین به حاکم وقت دالکی نعمت الله خان صولتی واگذار شد و بعد از وی به هیبت الله خان و بعدش به امرالله خان این مسئولیت رسید که تا سال1362 ادامه داشت و پس از آن پمپ بنزین به حاج ابراهیم معینیان رسید و هم اکنون نیز چند سالی است حسین صولت پور این مسئولیت را بر عهده دارد که علاوه بر پمپ بنزین قدیم، پمپ بنزین جدیدی را نیز کنار جاده اصلی بوشهر ـ شیراز دائر و راه اندازی کرده است.
منابع:
اسناد شرکت معماری و مرمت ایدراسناد ثبتی فهرست آثار ثبتی ملی ایران در سازمان میراث فرهنگی
همسفران
با ما همسفر باشید
همیشه آس برای روی کردن داری شهریار عزیز
عالی و کامل
شهریار: استادهایی مثل شما داشته باشیم ، چرا آس رو نکنیم ، در باغ سبز شما ، جسارت نوشتن را به ما آموخت
درود جناب شهریار
این هم از آن ماجراهایی که تلخند رو به لب می نشونه ، چه قدر باید افسوس خورد و تا کی؟ خدا میدونه
سپاس
شهریار: تا زمانی که ما مردم ایران زمین نخواهیم ، دنیا همین رنگ است !!!
واقعا لذت بردم از این پست! 🙂
شهریار : درود و سپاس
ازاينكه چنين مكانهايي هست نمي دونيم…..
خراب ميشن نمي بينيم و حتا نمي فهميم…….
غمگينم…….
چرا؟؟؟؟؟؟؟؟
شهریار: وظیفه من و شما مشخص است ، حتی اطلاع رسانی هم می تواند باعث جلوگیری از تخریب های بیشتر شود … امیدوارم همیشه شاد باشید و سلامت
درود بر شما
نسخه الكترونيكي شمارگان قبلي ماهنامه ميراث پارس روي تارنماي نشريه قرار داده شد. ميراث پارس پنجره اي است به پيشينه ارزشمند تاريخ و فرهنگ ايران زمين كه در تيراژ پانزده هزار نسخه منتشر و در سراسر ايران توزيع مي شود. حضور و قلم شما در اين نشريه باعث افتخار است.
روابط عمومي ميراث پارس
شهریار: سپاس از حضور شما در سفرنویس و دعوتتان ، مشتاقانه در خدمت شما هستم
عالی بود جناب شهریار.
از این خرابیها زیاد هستش و زیاد میبینیم ، همینی که افرادی مثل شما اطلاع رسانی میکنن، کار خیلی بزرگیه
شهریار: البته نباید بگزاریم این تخریبها برایمان عادی شود و زیاد ببینیم
تهران گنجینه ایست از تاریخ 200 سال اخیر ایران، چقدر حیف که کسی دنبال تهران گردی نمی باشد. پیشنهاد میکنم همزمان با این پست ها برنامه ای در جهت حضور در این مناطق و بازدید از آنها هم ترتیب دهید. در صورت تمایل می توانم دوستانی که در این زمینه تجربه دارند را معرفی کنم.
شهریار: با کمال میل در خدمت شما هستم
با درود بر شهریار عزیز ؛ ان عبارت 80 سال مرا به یاد کتاب “یک کلمه” مستشارالدوله انداخت که پس از صد سال از جنبش مشروطیت تا کنون هنوز مطالبش تازه است!!!! و هنوز ملت ما که متاسفانه هنوز “ملت” نشده است مشکل بزرگ قانون دارد!!!….نکته ی بعدی نقش کاشی های هفت رنگ در این بناهاست ؛ گویی هنوز سازندگان بنا عصر جدید را درک نکرده اند و هنوز آن فضای فیروزه ای را در خیال خود می جویند!؟ البته این فضای آسمانی برای همه ی ما سخت رویایی است! گزارشی دقیق و خواندنی بود و البته نوشته های جناب شهریار یک ویژگی ثابت و همیشگی دارد و آن هم دقت است اری دقت….بسیار عالی بود.
شهریار: متاسفانه ؛ ما دچار فراموشی خویشتن شده ایم
خیلی خوب بود ، عالی مثل همیشه
شهریار: سپاس
آقا جان در گردشگری خیلی تاثیر داره قیمت بنزین خودتون هم این و میدونید ، ولی باید دیدنی باشه…ایران اینقدر بزرگه….اصلا بنظر من باید مااول ایرانگردی بکنیم بعد جهانگردی….
شهریار: جناب آقای زائری ، مطمئن هستم که همه می دانیم !! اما مطمئن نیستم که همه بدانند چه بر سرشان و چه برسر میراثشان می آید
یه وقتایی آدم یه چیزایی می خونه پشیمون میشه از خوندن و نوشتن .نه اینکه فک کنین ایرادی به نوشته شما هست نه بخدا .من دلم از این گرفت که اینجایی که من هستم برای گردشگری یه چیزایی نشونت میدن و با افتخار از قدمتش حرف می زنن که خیلی دیگه قدیمی باشه مال 100 یا 150 سال پیشه و چنان ازش مجافظت میشه مثه یه گنج خیلی ارزشمند که خب البته براشون هم ارزشمندهم هست .اونوقت تو مملکت ما به همین راحتی یه اثر ثبت شده ملی رو تخریب می کنن آب از آب تکون نمی خوره.
این سایت پر از اطلاعات مفیده .حیف که من نیستم اینجاهایی رو که معرفی می کنین ببینم .
شهریار: آخر آنجا که شما تشریف دارید بلاد کفر است و اینجا ..
سلام
واقعا جالب بود..کامل وجامع موفق باشی.. راستی بابت لینک کنگاور ممنون لطف کردی…
شهریار: لطف دارید
درود و سپاس. مايه خوشوقتي است كه با تارنماي شما آشنا شدم. با اين مطلب در ذهن من از پمپ بنزين قصر باشكوهي ساختيد. همۀ رؤياهاتان پر از آينه و كاشي باد.
شهریار: از آرزوی زیبایتان بی نهایت خرسند شدم و بعد از دیدن تارنمای شما ، آروزی سفر به خراسان به همراه سرکارعالی را در سر پرواندم.
درود جناب شهریار بیشتر از خود پمپ بنزین دلم برای آن کاشیهای معرق هفت رنگ سوخت .ازدقت نظر شما بینهایت سپاسگزارم فکر نمیکردم هیچ علاقه ای به خواندن مطلبی درمورد اینگونه فضاها داشته باشم اما جادوی نوشته شما مرا ترغیب به خواندن کرد .راستی یک سئوال همیشه آزارم میدهد اینکه چرا ما در گذشته ها اینقدر به عنصر زیبایی در معماریمان از مسجدو مدرسهو حمام بگیر تا پل وخانه وهر چیزی که فکرش را بکنی اهمیت میدادیم ولی امروز تا این حد از آن فاصله گرفته ایم این موضوع برای من بسیار غم انگیز است
شهریار: ابتدا از لطفتان نسبت به نوشته حقیر سپاس گزارم ، به نظر من عواملی زیادی موثر است ، اولین آن هم این است که ما خودمان هم دیگر دوستدار اینگونه فضا ها نیستیم ، کدام یک از ما علاقه مند به استفاده از کاشی کاری در منازلمان هستیم!!!
ادامه بده پسر خیلی خوبه. مطالبت رو پی گیری می کنم. اتفاقا به عنوان یه الگو سر کلاسام ازت یاد می کنم.
شهریار: از اظهار لطف صمیمانه و استادانه شما نسبت به مطالب حقیر بی نهایت سپاس گزارم و باعث افتخار من است که شما خواننده اینجا هستید
سپاس بابت این مطلب. برایم خیلی جالب بود. فقط فکر می کنم تاریخ زیر عکس اول یا تاریخی که در پاراگراف سوم نوشتی اشتباه شده. زیر عکس تاریخ احداث پمپ بنزین 1310 است و در پاراگراف سوم 1337! شاید هم من اشتباه می کنم.
سلامت باشی
شهریار: از تذکر به جای شما بی نهایت سپاس گزارم ، موضوع مورد اشاره اصلاح شد
از ماست كه بر ماست!
شهریار: و اینجا ایران است
اینکه مطالب شما اینقدر کامل و با آدرس دقیق است خیلی مطالعه رو لذتبخش میکنه.. بسیار عالین. من همه رو دنبال میکنم. ممنون. صدرا
شهریار: شما لطف دارید ، سپاس
سلام
چرا یکی از دوستانی که در گردشگری فعالیت دارند کاندید شورای شهر نمی شوند تا شاید مگر احتمالا بشود جلوی این تخریب ها را گرفت …
اطلاعات خوبی به دست آوردم متشکرم
شهریار: سلام ، اول اینکه شخصی که علاقمند به میراث ما داشته باشد و مدیر هم باشد کم است!! دوم آنکه اگر هم شخصی علاقمند کاندید شود ، افراد زیادی نیستند که به او رای دهند ، سوما اگر هم آن شخص دلسوز رای بیاورد ، وقتی در شورا برود ، اخلاق مدیران دولتی را می گیرد و دیگر دلش برای میراث نمی سوزد!!!