آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)
آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) از آن گزارش هایی بود که اگر از قبل می دانستم اینقدر زمان می برد، سراغش نمی رفتم، آرامگاه کاشف السلطنه ای که شبیه آرامگاه رضا پهلوی بود! گزارش به دو قسمت پیشینه و معماری آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) و همچنین شوره در آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) تقدیم شما دوستان خواهد شد. در ادامه قسمت اول را مطالعه خواهید کرد …
آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) آدرس؛ استان گیلان، شهر لاهیجان، انتهای خیابان کاشف شرقی، بعد از میدان دکتر حشمت، در میان خیابان شهید هاشمی نژاد و کاشف شرقی
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران): 1769 تاریخ ثبت 26/8/1375 ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی، آب و هوا، نقشه و … : E 50″00’57.63 N 37″11’46.81
ارتفاع آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) از سطح دریا : 30 متر
نامهای دیگر: مقبره کاشف السلطنه، گنجینه چای، آرامگاه کاشف السلطنه پدر چای ایران، موزه تاریخ چای ایران و …
پیرامون نام (وجه تسمیه): آقا محمدخان قاجار قوانلو کاشف‌السلطنه (زادروز 1244/1/1 سالمرگ 1308/1/31) در سال 1274 ه خورشیدی 4000 هزار نهال چای از هند خریداری و به ایران و شهر لاهیجان آورد. ایشان بر این باور بود که نباید پول مملک برای خرید؛ چای، قند و نفت از ایران خارج شود. در آن سالها ده کرور تومان (پنج میلیون تومان) برای واردات چای هزینه می شد. ریاست سازمان چای در زمان رضاشاه به ایشان واگذار شده بود و با توجه به وصیت ایشان بعد از مرگ در تپه های کشت چای شهر لاهیجان دفن شد.
نکته اول) پنهان کردن تخم چای در عصاء توسط کاشف السلطنه، افسانه ای بیش نیست!!
نکته دوم) قبل از ورود چای به ایران، قهوه بیشتر استفاده می شد و به همین دلیل هنوز هم به مکانی که چای سرو می شود، قهوه خانه می گویند و چای بیشتر جنبه پزشکی و دارویی داشته است!
نکته سوم) حاج محمد حسین اصفهانی قبل از کاشف السلطنه در زمان ناصرالدین شاه، تلاشهای بساری برای پرورش چای در ایران کرد، البته نتیجه مطلوبی نگرفت!
پیشینه و تاریخچه آرامگاه کاشف السلطنه (موزه چای):
1) آرامگاه کاشف السلطنه در میان بوته های چای، بدون سقف و پوشش، قرار داشت! مکانی که خود کاشف السلطنه وصیت کرده بود تا جسدش را در آنجا دفن کنند! و سنگ مرمری سیاه به ابعاد 78 در 172 سانتی متر بروی آن قرار داشت و متونی با خط نستعلیق بر روی آن حکاکی شده بود به این مضمون؛
هوالباقی – جایگاه و مزار شاهزاده حاجی محمد میرزا کاشف السلطنه چایکار است که پس از اتمام تحصیلات در اروپا در سنه 1314 هجری در سن 35 سالگی به سِمَت ژنرال قنسولی هندوستان رفت و در ضمن توقف در آن سرزمین فن زراعت چای را آموخته و این محصول گرانبها را با هزاران مشقت به رسم ارمغان به وطن عزیز خود آورده ، اول کسی بود که چایکاری را در ایران وظیفه همت خود دانسته و تمام عمر، علاوه بر خدمات عمده که بر دولت و ملت نموده با نهایت سعی در این راه کوشیده و مجدداً برای توسعه کشت چای در سن 65 سالگی مأمور به هندوچین و ژاپن شده و در مراجعت از راه بوشهر در روز شنبه 31 فروردین 1308 شمسی دو ساعت بعد از ظهر در کتل ملوب با اتومبیل پرت و این جهان را با جهانی آرزو به جهانیان واگذار و شهید راه وطن شد 1308 شمسی
نکته چهارم) ایشان آروز داشت جسدش در میان بوته های چای باشد و نه … سنگ و سیمان و باغچه و …!
2) در سال 1306 به همت انجمن آثار ملی کشور مقرر گردید از 2% درآمد چای مقبره ای در خور شان کاشف السطنه ساخته شود، پروژه ساخت حدود 3دهه زمان برد تا درنهایت امر در سال 1335 ساخت آرامگاه کاشف السلطنه توسط آقای غفور گنجه ای به پایان رسید.
نکته پنجم) در کتاب پدر چای ایران چیز دیگری قید شده؛ در زمان احمد حسین عدل، مدیرکل کشاورزی یک پنجم برگ سبز چای که تحویل دو کارخانه (شرکت اختیو بود) بابت سهام کشاورزان چای کنار گذاشته می‌شد که طی چندین سال در حدود یکصد و چند هزار تومان اضافه آمد. پدرم (بصیرالتجار) ضمن دعوت از تمام سهامداران در منزل خویش، از آنان خواست تا با رضایت خودشان و با نظارت فرمانداری، به تأسیس آرامگاه کاشف‌السلطنه بپردازند. همگی از این کار استقبال کردند و پول‌هایشان را برای این کار بخشیدند و طی صورتمجلسی هیأت تأسیس و ناظر انتخاب شد و با مهندس غفور گنجه‌ای، که به‌طور رایگان فعالیت می‌کرد، شروع و بعدها صورت تکمیل به خود گرفت!
نکته ششم) آرامگاه کاشف السلطنه توسط گروه پیمانکار ابتهاج تکمیل شد و چون هوشنگ سیحون یکی از معماران این گروه بود و آرامگاه های دیگر توسط ایشان ساخته بودند، برخی بر این باورند که این عمارت هم توسط ایشان طراحی شده است (با توجه به شباهت سقف و ستونها به آرامگاه بوعلی سینا)
نکته هفتم) دوستی هم معتقد بود این عمارت توسط معمار بیژن صفاری (اولین شخص همجنس گرا که در هتل کومودرو شهر تهران برای خود جشن گرفت) بنا شده!!
نکته مهم) آرامگاه رضا پهلوی در سال 1329 تکمیل شد، آرامگاه کاشف السلطنه در سال 1335 اما وقتی پلان و عکسهای این دو برج آرامگاه را با خود مرور می کردم، شباهت های بسیاری دیدم؛ چهارگوش بودن بنا، تعداد ستونها (6عدد در هر دو عمارت)، گنبد بالای هر دو آرامگاه، شباهت فراوان درب ورودی شرقی آرامگاه کاشف با آرامگاه رضا شاه که البته بعدها، تغییراتی در آن داده شد و درب ورودی آرامگاه کاشف از شرق شد، تا شبهات آن زیاد نمایان نباشد!!
در هر صورت آرامگاه کاشف السلطنه در میان بوته های چای و خارج از کالبد اصلی شهر، بازدید کننده زیادی نداشت و بر اساس نظر کهنسالان شهر منطقه ای بود برای چای کاری و نگهداری احشام!!
3) سال 1357 تحولات انقلاب بود و آرامگاه کاشف السلطنه توسط چریکهای سازمان فدایی خلق تسخیر شد و تمام جداره های بیرونی آن منقوش شد به آرم سازمان فدایی خلق، نقاش هم کسی بود به نام کانی علوی (جناب آقای علوی مشتاقانه منتظر مهر شما درخصوص عکس آرامگاه با آرم سازمان فدایی خلق هستم)
بعد از تحولات اولیه، آرامگاه کاشف السلطنه توسط کمیته انقلاب اسلامی سپاه پاسداران بازپس گیری و مدتی باشگاه ورزشی بود!! و در نهایت امر در سال 1368 در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و با ساخت بنای الحاقی در ساعت 9 صبح هشتم شهریور سال 1375 (هفته دولت) آرامگاه کاشف السلطنه تبدیل به موزه تاریخ چای ایران شد.
دوران و بانی اثر: دوران پهلوی اول، انجمن آثار ملی و معماری غفور گنجه ای
امکان بازدید: در تمامی ایام هفته به غیر از روزهای جمعه و تعطیل رسمی از ساعت 9 صبح تا 5 غروب
شماره تماس؛ 42229980 با پیش شماره 013
معماری و مشخصات آرامگاه کاشف السلطنه؛
بنای آرامگاه برخلاف وصیت کاشف السلطنه که می خواست در میان تپه های چای باشد و با توجه به تب ساخت آرامگاه مشاهیر در سراسر ایران و متاثر از جریان هویت سازی بنا شد. آرامگاه کاشف السلطنه به طور کلی دارای سه بخش است؛ برج آرامگاه در غرب سالن دو طبقه موزه در مرکز و راهرو و اتاق ها در شرق
این عمارت دارای دو درب یکی از شرق و دیگری در غرب که ورودی اصلی آرامگاه کاشف السلطنه در حال حاضر از شرق است که مساحت آن حدود 13 متر می باشد و در شمال و جنوب آن دو اتاق قرار دارد هر کدام به مساحت حدودی 14 متر، که اتاق شمالی یک میز مدیریتی و چند تابلو نقاشی و عکس قدیمی از آرامگاه کاشف السلطنه در آن قرار دارد و اتاق جنوبی که انگار مرکز اسناد، مدارک و کتابخانه است! البته فکر نمی کنم چون … فعلا درباره آن صحبت نمی کنم!
سالن اصلی موزه تاریخ چای ایران به دو طبقه مجزا تقسیم می شود. طبقه هم کف با مساحت 142 توسط دو پلکان چوبی که در ابتدای شمال و جنوب سالن تعبیه شده است به طبقه فوقانی متصل است. تزیینات چوبی و سنتی درون گنجینه با الهام از فرهنگ بومی منطقه طراحی و ساخته شده است. مساحت طبقه دوم یا بهتر آن است بگوییم بالکن حدود 77 متر می باشد که بر روی 8 ستون شکل در چپ و راست شکل گرفته و مساحت کل ویترینها حدود 28 متر است.
پلکانی سنگی از مرمر سفید، در انتهای سالن در طبقه همکف، بنای موزه تاریخ چای ایران را به آرامگاه کاشف السلطنه متصل می کند.
فضای داخلی خود آرامگاه حدود 61 متر است و مساحت اصلی آرامگاه (از بیرون) با توجه به جداره ها 86 متر می باشد.
کف آرامگاه با مرمر سفید مفروش شده و دیواره های جانبی به صورت مدور و با 8 ستون که هر کدام از آنها 15 متر ارتفاع دارد تا سقف امتداد یافته. ارتفاع برج آرامگاه کاشف السلطنه از بیرون 15.50 متر با پایه سنگی و بتونی و با محوریت بر روی 8 ستون احداث شده، جداره اصلی آن تا سال 89 با سنگ تیشه ای طوسی نما سازی شده بود که بعدها با آجر فشاری بر روی آن قرمز رنگ شد!
اشیاء داخل موزه تاریخ چای ایران؛
در طبقه هم کف دو عدد سماور با نشان نیکلای روسی، منقل، قلیان، چپق، کیسه توتون، قهوه خوری چینی، مشربه، سینی نقره، انگاره (کار اصفهان)، پیمانه چای، جعبه چای متعلق به کاشف السلطنه و دست نوشته های او قرار داردکه این دست نوشته ها از سوی خویشاوندان آن شادروان به گنجینه اهدا شده است.
بیش از سیصد شیء در زمینه صنعت چای و آثاری از مراحل شرب آن، اسناد و مدارک نحوه انتقال چای به ایران و اسناد و دست نوشته های کاشف السلطنه از اشیاء این گنجینه به شمار می آیند. آثار موجود در این گنجینه مربوط به دوره های صفویه و قاجار است که اغلب از گنجینه پژوهشی مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی استان تهران و نیز از گنجینه رشت به این گنجینه انتقال یافته اند.
در طبقه دوم اشیایی از قبیل تنگ، اسنادو قباله، تسبیح، جاجیم، پیمانه شیر، هاون چوبی، تغار کوچک چوبی نگهداری می شود. در بخش دیگری از این جعبه آیینه اشیایی از دوران اشکانیان و سلجوقیان مانند کاسه سفالی، زیورآلات و غیره هست که با چای و گنجینه تاریخ چای چندان مناسبتی ندارد.
گزارشهای دیگر سفرنویس درخصوص آرامگاه کاشف السلطنه؛
شوره در آرامگاه کاشف السلطنه (93/8/24)
کاشت بوته چای در روز درختکاری در آرامگاه کاشف السلطنه (اسفند 93)
مقاله تاریخچه ورود چای به ایران نوشته دکتر افشین پرتو مندرج در نشریه گیله وا شماره 52 سال 1378
اسناد پرونده ثبتی موزه چای لاهیجان سازمان میراث فرهنگی
مجله موزه ها، شماره یازدهم، پاییز 1381 نوشته جنت مظلوم
کتاب حاجی محمد میرزا کاشف السلطنه، پدر چای ایران
کتاب از آستارا تا استار آباد، نویسنده منوچهر ستوده
روزنامه اطلاعات، 22 اردیبهشت 1308 خورشیدی
کتاب نام‌ها و نامدارهای گیلان، نویسنده جهانگیر سرتیپ‌پور
تارنمای انجمن مفاخر معماری ایران
آرامگاه کاشف السلطنه در شبکه اینترنتی نگاه
همسفران
با ما همسفر باشید
سلام استاد
سپاس .. بینهایت حض بردم از خواندن یک گزارش کامل و خوب دیگر.
بینهایت سپاس بخاطر زحماتتان…. مستدام باشید
شهریار: درود بر شما، سلامت باشید.
سلام جناب شهریار
از بذل توجه جنابعالی به این بنا که نماد شهر ما ست ممنونم .
درود بر شما ؛ دیروز این بخش رو بسته بودید و من نتونستم دیدگاهم رو بگذارم . خواستم ازتون سپاس بی پایان داشته باشم .
سلام..ممنون از اطلاعات کاملتون و معرفی این بناواین شخصیت کمتر شناخته شده
شهریار: درود و سپاس از نگاه شما
1- خیلی گزارش خوب و کاملی بود و عجیبه که اندکی اظهار تاسف بخاطر وقت دارید.خیلی به زحمتش می ارزید.تشکر.
2-یک وجه مشترک بین شما و جناب گائینی در این گزارش دیده میشه.ایشان هم دیگر پادشاهان را درگزارشهایش با لقب شاه می نویسد ،اما به رضا شاه که میرسد، می نویسد رضا خان .درست مثل شما!
3- زحماتی که میراث فرهنگی در گوشه و کنار ایران میکشد در خور ستایش و بسیار محسوس است اما کمبود بازدیدکننده بسیار ناگوار.البته بسادگی میتوان از آموزش و پرورش خواست که یک اتوبوس را به این محل اختصاص داده و در برنامه ی سالانه ی مدارس و دانشگاهها و امثال آن ، برنامه برای هر واحد آموزشی و کلاس درسی را در تقویم سالانه گنجانده شده و موزه در تمام سال باز دید کننده داشته باشد.این یکی هم با من و با ایمیل و تلفن پیگیر خواهم بود هرچند غالبا توجه زیادی نمیکنند اما تسلیم شدن و ناامیدی مطلقا ممنوع!
شهریار: سلام
1- متوجه منظور شما نشدم!!!
2- نمی دانم!!
3- البته زحمات زیاد، با کار خوب تفاوت دارد!
سلام
خسته نباشی..گزارش خیلی جالب بود ..اینکه یه زمان باشگاه ورزشی بوده در نوع خودش بی نظیره…موفق باشی.
شهریار: سلام، بازی فوتبال رو کی ببینیم!!
سلام گزارش كامل و خوبي بود بسيار استفاده كردم با توجه به اينكه چند ماه پيش اينجا را از نزديك ديده بودم در آن سفر كه در معيت تعدادي معمار بودم همه متفق الراي ميگفتند كه معمار سيحو است به هرحال ممنون از شما بابت لطلاع رساني جامعتان
فقط يك نكته: به تظر من بهتر است كلمه همجنس باز رو به همجتس گرا تغيير بدهيد. البته نظر شما اولويت داره ممنون
شهریار: سلام و سپاس از مهر شما
الف) سندی برای اینکه معماری این عمارت هوشنگ سیحون باشد، در هیچ کجا موجود نیست. من موضوع را با دختر استاد نیز در میان گذاشتم و ایشان نیز اظهار بی اطلاعی کردند. پس چون فعلا سندی نداریم در همین حد باشد بهتر است.
ب) با توجه به گوش زد شما همجنس باز به همجنس گرا تغییر پیدا کرد
سلام
ممنون از گزارش.در کتاب قمر در عقرب شرمین نادری همیه فصل وجود داره با عنوان”فوت قایم به سماور بکنم یا نکنم،نوستالژی چای و سماور و قوری در سالمرگ کاشف چای!”و در کتاب “پشت دریاها شهری است”از نعمت ا…فاضلی هم فصلی هست با عنوان “چای و زندگی روزمره شهری در ایران با زیر مجموعه های چای را چگونه ببینیم/چای پدید ای جهانی – محلی/چای در ایران/چای ایرانی،انگلیسی/چای روستایی،چای کلان شهری،چای شهری/چای امام حسین/چای شهری/چای دانشجویی/چای کلان شهری
شهریار:
سلام بر شما، حیف ، خیلی حیف من مثل شما وقت خواندن کتاب ندارم
در ضمن 1شنبه این هفته اولین اشنبه ماه آذر…ساعت 5….منتظرتونیم
شهریار: دنبال دلیل خوب می گشتم ، پیدا نکردم، آخر نه کتابها را توانسته ام تمام کنم و نه برنامه بازدید را هماهنگ
وقتی پست جدید میذاری من همون روز اول یا نهایتا روز دوم اونو میخونم، اگر نظر نذاشتم یعنی دارم روش فکر میکنم که چرا باید اینگونه باشد. یعنی پستای شما منو به فکر و بررسی وا میداره و اندکی جستجو. من بیش از همه بابت شوره های آجر متاسفم که از این آجرها یک آزمون ساده هم گرفته نشده است
شهریار: شوره مهم نیست ، شعور مدیران مهم است، آزمون آجر مهم نیست، آزمون و خطای ما ایرانی ها مهم است!!
درود بر شهریار عزیز و حسن سلیقه اش برای انتخاب این مقبره زیبا
حتی اگه افسانه باشه نمی دونیم چرا دوست داریم اون داستان عصا رو باور کنیم. این بار تو سفر سریلانکامون در مهد سرزمین کشت چای این داستان رو واسه اونا تعریف کردیم و جالب اونکه خوششون اومد.
موفق باشی
شهریار: سلام بر شما، اما به نظر من باید ، همیشه در دادن اطلاعات صحیح کوشش کنیم! باز هم سپاس از نگاهتان
متشکرم از گزارش عالی شما اطلاعات خوبی را به دست آوردم که کمتر در موردش شنیده و یا خوانده بودم حالا چه رسد به دیدنش .
یک سوال داشتم نقشه‌ی پلان ساختمان هایی که در گزارش ها می ایند کار خود شماست و یا از اسناد همان محل پیدا می کنید .
شهریار: سلام و سپاس از مهرتان، بیشتر پلانها از اسناد اشاره شده در منابع است که به دست آوردن آن نیز، کار دشواری است
سلام و درود بر جناب شهریار. باید احسنت گفت به این همه دقت و تشکر کرد از وقتی که برای تهیه این گزارش صرف کردید.
پیروز باشید.
شهریار: سپاس از نگاه شما
سلام آقا شهریار راجع به موزه چای لاهیجان کلیپ می خواستم….گزارشتون بسیار عالی خیلی متشکرم
شهریار: سلام بر شما، سپاس از مهرتان، شوربختانه کلیپی در این خصوص ندارم